Andriej Sacharow (1921-1989), fizyk atomowy, laureat Nagrody Nobla, czołowy opozycjonista sowiecki. Na początku lat 60. XX wieku byłwspółtwórcą sowieckiej bomby wodorowej, którą wojska ZSSR zdetonowały po raz pierwszy już w 1953 roku. Naukowiec, który wcześniej był szefem i mózgiem sowieckiego programu jądrowego, widząc skutki dokonywanych prób, odmówił dalszych badań, stając się dysydentem.
- Najmłodszy w historii ZSSR 32-letni akademik odznaczany przez Stalina, posiadacz nagród leninowskich, prędko zrozumiał, że jego dzieło w rękach polityków staje się narzędziem zbrodni przeciw ludzkości – mówił na antenie Radia Wolna Europa redaktor Piotr Załuski.
Twórca bomby wodorowej od roku 1957 roku nieprzerwanie apelował do kolejnych władców Kremla o zaprzestanie doświadczeń nuklearnych w atmosferze, wzywał do rozbrojenia i ostrzegał przed zagładą środowiska naturalnego. Był inicjatorem i współautorem podpisanego w 1963 roku Układu Moskiewskiego o zakazie prób jądrowych, zawartego między ZSRR, Stanami Zjednoczonymi i Wielką Brytanią.
Sacharow nieustannie występował przeciwko władzom ZSSR. W 1966 roku podpisał się pod sprzeciwem wobec politycznej rehabilitacji Józefa Stalina, postulował zniesienie kary śmierci i uwolnienie więźniów politycznych.
W 1968 roku na Zachodzie ukazała się jego książka pt. "Postęp, koegzystencja i intelektualna wolność”. Była ona przesłaniem adresowanym zwłaszcza do rządzących w ZSRR, by razem z krajami zachodnimi współdziałali w zwalczaniu zanieczyszczania środowiska, głodu i wojny.
Andriej Sacharow za swoją działalność w obronie godności ludzkiej i praw obywatelskich otrzymał w 1975 roku Pokojową Nagrodę Nobla. Nie mógł jej jednak odebrać osobiście, gdyż władze sowieckie nie pozwoliły mu na wyjazd do Oslo. Zdaniem KGB był on człowiekiem zbyt wtajemniczonym w sowiecki system badań naukowych, zwłaszcza badań dla potrzeb militarnych, i mógłby swą wiedzę wykorzystać w sposób sprzeczny z interesami Kremla.
We własnym kraju obdarzono go epitetem "szczura doświadczalnego kapitalizmu”. W 1980 roku Sacharow protestował publicznie przeciwko prowadzonej przez ZSSR wojnie w Afganistanie. Napisał w tej sprawie listy do sekretarza generalnego ONZ i Rady Bezpieczeństwa ONZ. Naukowiec w tym samym czasie wzywał do bojkotu moskiewskich igrzysk olimpijskich. Dla sowieckich władz było tego już za dużo. Bez jakiegokolwiek wyjaśnienia czy pozoru rozprawy, Sacharow został przymusowo przesiedlony do miasta Gorki i pozbawiony wszystkich swoich tytułów i przywilejów.
Z zesłania w Gorki naukowiec został zwolniony w 1986 roku przez Michaiła Gorbaczowa. Po powrocie do Moskwy całą swą energię skupił na staraniach o poszerzenie tworzonych pierestrojką demokratycznych wyłomów w totalitarnym monolicie. Apelował o uwolnienie więźniów politycznych i zabiegał o rehabilitację ofiar terroru stalinowskiego, przeciwstawiał się nadmiernej koncentracji władzy w rękach szefa państwa i partii, walczył o usunięcie z konstytucji radzieckiej gwarancji partyjnego monopolu władzy.
W 1988 roku Parlament Europejski utworzył Nagrodę Sacharowa jako wyróżnienie dla osób zasłużonych w walce na rzecz praw człowieka i wolności. Andriej Sacharow zmarł w grudniu 1989 roku.